Το Τείχος της Αρχαίας Γέφυρας

Προχωρώντας δυτικά από το βόρειο τείχος έπειτα από ένα κενό ξανασυναντούμε το τείχος, το οποίο χρονολογείται μεταξύ του 424 έως 422 π.Χ. σύμφωνα με την αφήγηση του Θουκυδίδη που αναφέρεται στην μάχη Κλέωνα και Βρασίδα μπροστά στα τείχη της Αμφίπολης. Ο μόνος λόγος για τον οποίο έκτισαν το τμήμα αυτό του τείχους ήταν για να συμπεριλάβουν στις οχυρώσεις την αρχαία γέφυρα, γιατί κατά την κατάληψη της Αμφίπολης από τον Βρασίδα, το 424 π.Χ., η γέφυρα δεν συμπεριλαμβανόταν στις οχυρώσεις, αλλά φυλαγόταν από μικρή μόνο φρουρά, όπως αφηγείται ο Θουκυδίδης.

Ηφαιστίωνας ο "Ισαλέξανδρος"

Η οικογένεια του Δαρείου μπροστά στον Αλέξανδρο
Francesco Fontebasso 1750

Μετά την νίκη των Μακεδόνων στην Ισσό το 333 π.Χ. ο Δαρείος ηττημένος εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης αφήνοντας στα χέρια του νικητή την οικογένεια του. Λίγο αργότερα ο Αλέξανδρος, συνοδευόμενος από τον Ηφαιστίωνα, πήγε να επισκεφθεί τις γυναίκες της βασιλικής οικογένειας στην σκηνή τους. Τότε η Σισύγαμβρη, η ηλικιωμένη μητέρα του Δαρείου, θεωρώντας ότι ο πιο ψηλός και επιβλητικός από τους δύο άνδρες ήταν ο Μακεδόνας βασιλιάς, έσκυψε να υποκλιθεί μπροστά του. Βλέποντας τον να υποχωρεί, κατάλαβε έντρομη ότι είχε κάνει λάθος. Ο ψηλός καλοντυμένος άντρας ήταν ο Ηφαιστίωνας. "Δεν έκανες λάθος μητέρα. Και αυτός Αλέξανδρος είναι" την καθησύχασε ο Μακεδόνας βασιλιάς.

Τα Τείχη της Αμφίπολης

Στο βόρειο τείχος της Αμφίπολης συναντούμε ένα μοναδικό τεχνικό έργο, ένα μεγάλο αποχετευτικό αγωγό ομβρίων υδάτων. Αποτελείται από επτά οχετούς και έξι πεσσούς τριγωνικής τομής με στρογγυλεμένες εσωτερικά τις κορυφές των τριγώνων για την εύκολη ροή του νερού, που εδώ σχηματίζει ορμητικό χείμαρρο κατά την περίοδο των βροχών. Και μόνο που η απόσταση ανάμεσα στους πεσσούς είναι μόνο 0,20μ. περίπου, χώρος που εμπόδιζε την διείσδυση του εχθρού στα τείχη ανάμεσα από τους οχετούς, τα ανοίγματα μικραίνουν σε 0,10μ. με την ένθεση σιδερένιων οβελίσκων ανάμεσα στους τριγωνικούς πεσσούς. Σώζονται οι τρύπες και το μολύβι για την πάκτωση των οβελίσκων.

Στο εσωτερικό του τείχους αποκαλύφθηκε εντυπωσιακή κλίμακα που οδηγεί στον περίπατο του τείχους και σε κάποιο πλάτωμα. Στη βάση της κλίμακας σώζεται μια θυρίδα τριγωνικής τομής, θέση για κάποιον τοξότη ή φύλακα της πύλης που βρίσκεται κοντά.

Στο βόρειο τείχος υπάρχουν δύο πύλες. Η πρώτη είναι ελληνιστικών χρόνων και βρίσκεται σε επίπεδο ψηλότερο κατά 2μ. από την κρηπίδα του τείχους. Η πύλη αυτή ανοίχθηκε όταν οι προσχώσεις και οι αποθέσεις των φερτών υλών έκλεισαν την κλασική πύλη, που βρίσκεται δεξιά της στο αρχικό επίπεδο του τείχους. Πρόκειται για μια από τις πιο σημαντικές πύλες, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, "Θράκιες Πύλες" όπου υπάρχει εσωτερική και εξωτερική αυλή.

Πύλη Γ' του Βορείου Τείχους της Αμφίπολης είναι η μεγαλύτερη και πιο οχυρή πύλη της πόλης. Ο αρχιτέκτων της πύλης της γέφυρας μερίμνησε ιδιαίτερα για την εξασφάλισή της από τους κινδύνους πλημμύρας του ποταμού, ενισχύοντας εσωτερικά και εξωτερικά τους τοίχους της και ολόκληρη την περιοχή της πύλης με πλήθος πασσάλων, που πολλές φορές έχουν τοποθετηθεί ανάμεσα στους πλίνθους των τειχών και που οι αιχμές τους προχωρούν βαθιά στο επίπεδο του εδάφους. Ως πρόσθετο έργο προστασίας κατασκευάστηκε ένας τοίχος σε σχήμα "Π". Στην μεγάλη αυτή πύλη κατέληγε η γέφυρα που αναφέρει ο Θουκυδίδης στα γεγονότα της μάχης Κλέωνος και Βρασίδα, το 422π.Χ.

Το Ιερό της Κλειούς στην Αμφίπολη

Στο βορειοδυτικό άκρο της Αμφίπολης αποκαλύφθηκε τυχαία το 1958 το άκρο τοίχου κτισμένου με πωρόλιθους. Εκεί, περισυλλέχτηκε μια αναθηματική επιγραφή που επιτρέπει την ταύτιση του ευρήματος με το Ιερό της Κλειούς. Ο τύπος των γραμμάτων της επιγραφής και η ισόδομη τοιχοποιία του κτίσματος επιτρέπουν την χρονολόγηση του ιερού στο α' μισό του 4ου αι. π.Χ. Η ύπαρξη ιερού της Κλειούς στην Αμφίπολη μαρτυρείται από τον ιστορικό Μαρσύα που καταγόταν από τους Φιλίππους. 

Η λατρεία εξάλλου του Βασιλιά της Θράκης Ρήσου, γιού του Ηιονέως και της Κλειούς, που τα άλογά του λευκότερα και από το χιόνι έτρεχαν σαν τον άνεμο, είναι η πιο παλιά γνωστή λατρεία στην Αμφίπολη, αφού μαρτυρείται από τον Όμηρο.

Οι Μαγεμένες, τα Ελγίνεια της Θεσσαλονίκης

Κάπου εκεί στα σημερινά ερείπια της αρχαίας αγοράς τής Θεσσαλονίκης, ο λαϊκός μύθος θέλει τη γέννηση ενός παράνομου έρωτα μεταξύ του Μ.Αλεξάνδρου και της γυναίκας του βασιλιά της Θράκης που φιλοξενούνταν στο παλάτι που υπήρχε εκεί.
Ο Θράκας βασιλιάς αντιλαμβάνεται το γεγονός και βάζει να κάνουν μάγια στον Αλέξανδρο.Ο Αλέξανδρος το πληροφορείται, και εκείνο το βράδυ δεν βγαίνει από το δωμάτιο του. Έτσι η βασίλισσα αποφασίζει η ίδια να τον επισκεφθεί. Τα μάγια όμως τη χτυπούν και αυτή και τη συνοδεία της, με αποτέλεσμα να «μαρμαρώσουν».
Οι «Μαγεμένες» μάς παραπέμπουν στη λατρεία του Διόνυσου και ήταν τοποθετημένες κατά τον 2ο αιώνα στο ύψος περίπου της Αρχαίας Αγοράς και δίπλα από τα Λουτρά Παράδεισος.

Πρόκειται για ανάγλυφες, μυθολογικές μορφές, 8 στο σύνολό τους, που διακοσμούσαν μια κορινθιακή κιονοστοιχία και αναπαριστούσαν τον νεαρό θεό Διόνυσο δίπλα σε έναν πάνθηρα, την Αύρα με το πέπλο της, την Αριάδνη στεφανωμένη με τα φύλλα μιας κληματαριάς, τη Λήδα μαζί με τον κύκνο, μια Μαινάδα που παίζει διπλό φλάουτο, το Γανυμήδη μαζί με τον Δία μεταμορφωμένο σε αετό και έναν Διόσκουρο με μια αναπαράσταση αλόγου στα πόδια του.
Οι αιώνες θα περάσουν και στην περιοχή θα αναπτυχθεί η εβραϊκή συνοικία Rogos. Ένα τμήμα τότε από τη «Στοά των Ειδώλων» με τις «Μαγεμένες» θα βρεθεί ενσωματωμένο στο σπίτι ενός πλούσιου Εβραίου υφασματέμπορα, του Λιάτσι Αρδίτη. Την εποχή εκείνη αποκαλούνται «Las Incantadas».Το σημαντικότερο και πιο όμορφο μνημείο της αρχαιότητας στη Θεσσαλονίκη!
Παρόλο που αποτελούσε σημείο αναφοράς για την πόλη και θαυμασμού για πολλούς ξένους επισκέπτες, οι «ιδιοκτήτες» του μνημείου δεν φαίνεται να «έδειχναν τον ανάλογο σεβασμό προς αυτό».

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικάο Emmanuel Miller (ο άνθρωπος που θα τα αρπάξει και θα τα μεταφέρει στην Γαλλία):«Ο ιδιοκτήτης κυρίως, που βρίσκεται μέσα στην αυλή του το μνημείο, διασκεδάζει με τη σειρά του να σπάει από καιρού εις καιρόν κομματάκια και να τα πουλάει στους τουρίστες».
Αν και πάνω από 100 χρόνια γινόταν προσπάθεια για την αρπαγή των αγαλμάτων από τους εκάστοτε πρόξενους, τελικά ο Miller το 1864, με μια γενναία δωροδοκία του Σουλτάνου, θα καταφέρει να πάρει την άδεια για να μεταφέρει.
Ο ίδιος σε επιστολές προς τη σύζυγό του θα αναφέρει:«O σουλτάνος, μέσω του μεγάλου βεζύρη Φουάντ Πασά, μου έδωσε την άδεια να αφαιρέσω και να μεταφέρω στη Γαλλία τα οκτώ αγάλματα της Θεσσαλονίκης που τόσο επιθυμούσα» (Le Mont Athos, σ. 322).

Ενώ σε μια άλλη θα γράψει:«Θα έχω λοιπόν τα αγάλματά μου, λέω θα έχω, γιατί υπάρχουν ακόμη μεγάλες δυσκολίες. Ο εβραϊκός και ελληνικός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης θα εκμανεί όταν μάθει ότι θα πάρουν αυτά τα αγάλματα… Θα χρειαστεί ο πασάς να στείλει ένοπλη δύναμη και όσο διακριτικοί κι αν είμαστε το νέο θα κυκλοφορήσει πολύ γρήγορα. Τώρα που η τουρκική κυβέρνηση έδωσε τον λόγο της, δεν θα επανέλθει και πρέπει οπωσδήποτε να δράσουμε» (ο.π. σ. 322, Πληροφορίες από άρθρο της κ.Ελένη Στούμπου-Κατσαμούρη).
Και κάπως έτσι έγινε…
Αν και υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες και αντιδράσεις από Έλληνες και Εβραίους κατοίκους, ωστόσο με τη βοήθεια των Οθωμανών και μετά από πολλές περιπέτειες κατάφερε σπάζοντας και τεμαχίζοντας το μνημείο (που στις επιστολές του αποκαλούσε «πέτρες») να το φορτώσει στο πλοίο του με προορισμό τη Γαλλία.
Πρόκειται για μια πραγματική λεηλασία,όμοια με αυτή του Παρθενώνα.
Οι «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης» σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου.Τα τελευταία κομμάτια από αυτό το μνημείο, ένα πραγματικό έργο τέχνης και που είχε στην κατοχή της η εβραϊκή οικογένεια, θα πουληθούν λίγο πριν το 1917 σε Άγγλους.
Ό,τι και αν έχει απομείνει από αυτό, θα έρθει να καταστρέψει και να το διαγράψει από τον χώρο και τη μνήμη της πόλης η μεγάλη πυρκαγιά του 1917.Στη Θεσσαλονίκη θα παραμείνουν μόνο οι θρύλοι…
Αναλυτική και αποκαλυπτική των συνθηκών της εποχής που αφαιρέθηκαν οι Μαγεµένες είναι η περιγραφή από τον ελληνιστή Μαρκ Μαζάουερ στη µελέτη του «Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασµάτων. Χριστιανοί, µουσουλµάνοι και Εβραίοι 1430-1950»:
«Ο Έλγιν της Θεσσαλονίκης ήταν ένας Γάλλος σοφός πενήντα ενός χρονών ονόµατι Εµανουέλ Μιλέρ, ειδήµων παλαιογράφος µε πάθος για τα χειρόγραφα. Αργότερα θα γινόταν καθηγητής νέων ελληνικών στο Παρίσι.
Γράφει στη γυναίκα του στις 10 Οκτωβρίου του 1864: “Βιάζοµαι να σου στείλω την καλή, µεγάλη είδηση… Ο Σουλτάνος, µέσω του Μεγάλου βεζύρη, του Φουάντ Πασά, µού έδωσε την άδεια να αποκολλήσω και να µεταφέρω στη Γαλλία οκτώ αγάλµατα της Σαλονίκης που ήθελα τόσο πολύ… Ο πληθυσµός έχει ήδη αρχίσει να εξάπτεται και να δυσανασχετεί. Είναι έξαλλοι που θα πάρω τα αγάλµατα…”»

Πηγή:visaltis.net

Απόσπασμα από τα χειρόγραφα του Δημήτρη Λαζαρίδη από τις ανασκαφές στην Αμφίπολη

"Με δοκιμαστικές τομές του λοφίσκου στην θέση Καστά (1964-5) διαπιστώθηκε ότι πρόκειται πιθανώς για ένα μεγάλο τεχνητό τύμβο με επίχωση στρωμάτων λεπτής άμμου και σκληρού χώματος συσσωρευμένων εναλλάξ, μέσα στα οποία βρέθηκαν λατύπες, τμήματα κεράμων, πέτρες και όστρακα αγγείων. Στην υπόθεση ότι πρόκειται για τεχνητό τύμβο προστέθηκε ένα σημαντικό αποδεικτικό στοιχείο, όταν μεταξύ της δυτικής και της βόρειας τομής αποκαλύφθηκε περιφερειακός τοίχος μήκους 40,80μ. που αποτελεί το όριο του τύμβου. Παράλληλα με την ανασκαφή (1971) έγινε και η τοπογράφηση του τύμβου από το Αθηναϊκό Κέντρο Οικιστικής και δόθηκαν οι ακριβείς διαστάσεις: περίμετρος 487μ., διάμετρος 165μ., ύψος 21μ."

Η Σφίγγα της Αμφίπολης αποκτά ξανά πρόσωπο

Η προτεινόμενη προς επιστροφή κεφαλή ανήκει στη δεξιά Σφίγγα.

Η επιστροφή της μαρμάρινης κεφαλής της ανατολικής Σφίγγας στην αρχική θέση της περιλαμβάνεται, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», στις προτάσεις της αρχιτεκτονικής μελέτης για την αποκατάσταση του ταφικού συγκροτήματος και του περιβόλου στον Τύμβο της Αμφίπολης, που θα υποβληθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο την επόμενη Τρίτη 17 Δεκεμβρίου. Η μαρμάρινη κεφαλή εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης. Η αρχιτεκτονική μελέτη που εκπόνησε η διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του ΥΠΠΟΑ έχει άμεσο στόχο τη στερέωση και αποκατάσταση του μνημείου και ακολούθως την ανάδειξή του με τη δυνατότητα επίσκεψης για μικρές ομάδες κοινού. Στη μελέτη θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά η αρχιτεκτονική τεκμηρίωση του Τύμβου Καστά, η παθολογία του μνημείου και θα αποτυπωθούν με σαφήνεια οι κατευθύνσεις που θα πρέπει να πάρουν οι επόμενες μελέτες ανάδειξής του. 

Οπως σημείωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη σε πρόσφατη επίσκεψή της στο μνημείο, σε εξέλιξη βρίσκεται η μεταφορά των διάσπαρτων λίθων του περιβόλου στον Τύμβο Καστά, από τον χώρο του Λέοντος και του Μουσείου της Αμφίπολης, οι οποίοι υπολογίζονται σε αρκετές εκατοντάδες. Κεντρική ιδέα της αρχιτεκτονικής μελέτης είναι η διατήρηση του μνημείου στην υφιστάμενη κατάσταση και η αποφυγή παρεμβάσεων που θα διατάρασσαν την αυθεντικότητά του.

Η μελέτη που θα υποβληθεί στο ΚΑΣ είναι στην ουσία η πρώτη παρέμβαση αποκατάστασης του μνημείου και μέρους του περιβόλου του, καθώς οι προηγούμενες παρεμβάσεις ήταν κυρίως σωστικές και συντήρησης των ευρημάτων. Είναι γεγονός ότι το ενδιαφέρον της κ. Μενδώνη για την Αμφίπολη είναι έντονο, καθώς από την ημέρα που ανέλαβε τα καθήκοντά της μέχρι σήμερα έχουν γίνει τουλάχιστον δύο συσκέψεις στον αρχαιολογικό χώρο παρουσία της ιδίας, του γενικού γραμματέα Πολιτισμού και στελεχών των αρμόδιων διευθύνσεων του υπουργείου.

Μάλιστα, η πρώτη ευρεία σύσκεψη πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο, με την παρουσία του περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας, υπουργών και υφυπουργών της κυβέρνησης. Η συνολική αποκατάσταση του μνημείου, που θα σημαίνει την περαιτέρω διαμόρφωση του Τύμβου και την ελαχιστοποίηση των εσωτερικών υποστυλωμάτων και ενισχύσεων, θα είναι αντικείμενο επόμενων προγραμμάτων.

Πηγή:kathimerini.gr

Τα Λουτρά του Αρχαίου Γυμνασίου της Αμφίπολης

Στη ΒΑ γωνία του αρχαίου Γυμνασίου της Αμφίπολης αποκαλύφθηκε μεγάλη αίθουσα λουτρού με μαρμάρινα βάθρα στους τοίχους τα οποία στήριζαν μαρμάρινους λουτήρες, βρέθηκαν τέσσερις λουτήρες σε δεύτερη χρήση στο δάπεδο. Οι λουτήρες τροφοδοτούνταν με νερό από αγωγό που σώζεται στο βόρειο τοίχο και από κρουνούς. Όσο νερό υπερχείλιζε έτρεχε πάνω στο στρωμένο με πλάκες από πωρόλιθο δάπεδο και απομακρυνόταν από την αίθουσα λουτρού και από το κτίριο με πήλινο αγωγό που ξεκινά κάτω από το κατώφλι της αίθουσας.

Επίσκεψη της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη το Σάββατο στην Αμφίπολη

Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη θα βρίσκεται αύριο στις Σέρρες.

Η Υπουργός θα επισκεφτεί την Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών και θα ενημερωθεί για την εξέλιξη του έργου για την αποκατάσταση και την αναστήλωσή του, που υλοποιείται  από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών μνημείων του ΥΠΠΟΑ.

Η κ.Λ.Μενδώνη, στη συνέχεια θα επισκεφτεί το μνημείο του Τύμβου Καστά στην Αμφίπολη για να επιθεωρήσει την πρόοδο των εργασιών αποκατάστασης και συντήρησης που έχουν ξεκινήσει καθώς επίσης και τις εργασίες ανάπλασης του χώρου της παλαιοχριστιανικής Αμφίπολης.

Ο Περίβολος του Τύμβου Καστά και η Σύγχρονη Βάση του Λέοντα της Αμφίπολης

Ένα μεγάλο μέρος του περιβόλου από τον Τύμβο Καστά έχει αποξηλωθεί κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους με αποτέλεσμα αρκετά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη να μην βρίσκονται στην θέση τους. Μια ευρύτερη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της Αμφίπολης για τον εντοπισμό τους οδήγησε στην περιοχή του χώρου του μνημείου του λέοντα όπου βρέθηκαν είτε διάσπαρτα είτε εντοιχισμένα στην βάση του λέοντα, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη που προέρχονται από τον περίβολο. Η έρευνα αυτή συνδέει τον σημαντικό ταφικό περίβολο του Τύμβου Καστά με τον Λέοντα της Αμφίπολης.

Το υλικό της βάσης του λέοντα είχε χρησιμοποιηθεί ως φράγμα σε δεύτερη χρήση είδη από την ρωμαϊκή εποχή και βρέθηκε από τον Ελληνικό Στρατό το 1912 κατά την αποξήρανση της κοίτης του Στρυμόνα για την κατασκευή της σύγχρονης γέφυρας. Το 1936 οι Roger και Broneer το αποκατέστησαν στην θέση στην οποία βρίσκεται σήμερα με την κατασκευή μιας συμβατικής βάσης. 

Την ίδια εποχή η εταιρεία Ulen εντόπισε νέα μέλη κατά την αποξήρανση της Κερκινίτιδας λίμνης και μετέφερε το υλικό 60χλμ. μακριά στην θέση τον νέου φράγματος της Κερκίνης στον Λιθότοπο. 

Ο Miller ταύτισε το υλικό και το επέστρεψε στην αρχική του περιοχή το 1971 χωρίς όμως να έχει εντοπίσει το μνημείο απ' όπου προέρχεται.