Δεινοκράτης ο αρχιτέκτονας του Μεγάλου Αλέξανδρου

Σύγχρονη αναπαράσταση της πρότασης του Δεινοκράτη για τον ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Όρος Άθως.

Ο Δεινοκράτης ο Ρόδιος (περίπου 4ο αι. π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας αρχιτέκτονας και τεχνικός σύμβουλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι γνωστός για πολλά έργα, όπως για τον σχεδιασμό της πόλης της Αλεξάνδρειας, τη νεκρική πυρά του Ηφαιστίωνα, την ανακατασκευή του Ναού της Αρτέμιδος της Εφέσου και πιθανώς την κατασκευή του ταφικού μνημείου του Τύμβου Καστά καθώς και του Λέοντα της Αμφίπολης.

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος έψαχνε τοποθεσία για την κατασκευή μεγαλοπρεπούς πόλεως στο όνομά του, ο Δεινοκράτης είχε προτείνει την κατασκευή της στο όρος Άθως. Ο Αλέξανδρος απέρριψε αυτή την πρόταση, διότι ο Δεινοκράτης δεν είχε υπολογίσει τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων, καθώς σιτηρά δεν θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν κοντά στην πόλη, αλλά θα έπρεπε να μεταφέρονται μέσω θαλάσσης. Η τοποθεσία της σημερινής Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο, ήταν πολύ γονιμότερη από το τραχύ έδαφος του όρους Άθως.

Το 332 π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος διόρισε τον Δεινοκράτη υπεύθυνο της μελέτης για την τοπογραφική και πολεοδομική κατασκευή της πόλης της Αλεξάνδρειας, στην Μεσογειακή ακτή της Αιγύπτου. Ο Δεινοκράτης σχεδίασε την πόλη σε μορφή καννάβου, δηλαδή σε πλέγμα οριζόντιων και κάθετων γραμμών. Βοηθήθηκε από τον Κλεομένη τον Ναύκρατη και τον Κράτη τον Ολύνθιο, έναν αξιοθαύμαστο υδραυλικό μηχανικό που κατασκεύασε το σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης της, χαμηλού υψομέτρου, πόλεως. Ο σχεδιασμός αποτέλεσε πρότυπο κατασκευής πόλεων κατά την ελληνιστική περίοδο.

Στη Βαβυλώνα σχεδίασε το νεκρικό μνημείο για τον στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ηφαιστίωνα που πέθανε το 324 π.Χ.. Ήταν χτισμένο από πέτρα (που δεν ήταν διαθέσιμη στην γύρω περιοχή) και έμοιαζε με Βαβυλωνιακό ναό, είχε 6 ορόφους και ήταν επιχρυσωμένο. Περιγράφεται από τους Διόδωρο Σικελιώτη, Φλάβιο Αρριανό, Στράβωνα και 

Πλούταρχο.

Ο Δεινοκράτης σε συνεργασία με τον Παιώνιο και τον Δημήτριο, ανακατασκεύασαν τον ναό της Αρτέμιδος, ένα από Τα επτά θαύματα της Αρχαιότητας, ο οποίος είχε καταστραφεί από τον (κατά τα άλλα άγνωστο) Ηρόστρατο, στις 21 Ιουλίου 356 π.Χ., την ίδια μέρα, που απ' ό,τι λέγεται, γεννήθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος.

Τον Σεπτέμβριο του 2015 και σύμφωνα με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ανασκαφικής ομάδας στον Τύμβο Καστά ως προς τις έρευνες που διεξήγαγαν από το 2012 έως το 2014, ανακοινώθηκε πως το μνημείο κατασκευάστηκε κατά παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τον Ηφαιστίωνα με τον κατασκευαστή να είναι ο Δεινοκράτης.

Ο Δεινοκράτης αναφέρεται από τον Βιτρούβιο, στη μοναδική αρχιτεκτονική πραγματεία από την αρχαιότητα που σώζεται, για τον σχεδιασμό της λάξευσης μιας πλευράς του όρους Άθως με την κολοσσιαία εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που αγκαλιάζει με το ένα χέρι μια μικρή πόλη (10.000 κατοίκων) και με το άλλο κρατάει μια φιάλη που χύνει νερό σε ποτάμι, ενώ με τα πόδια αγγίζει την θάλασσα.

«Ἐγώ» εἶπε «ἔχω σκεφτεῖ, βασιλιά, νὰ ἐμπι­στευθῶ τὴν ὁμοιότητα τοῦ σώμα­τός σου σὲ ὕλη ἄφθαρτη καὶ ζω­ντανὴ ποὺ νὰ ἔχει θεμέλια αἰώνια καὶ βάρος ἀκίνητο καὶ ἀπαρασάλευτο. Δηλαδὴ τὸ ὄρος Ἄθως τῆς Θράκης, ἐκεῖ ὅπου ἔχει τὸ μεγα­λύτερο ὄγκο του καὶ ὑψώνεται περιφανέστατος καὶ ἔχει ὕψος καὶ πλάτη συμμετρικὰ καὶ βραχώδεις ἐκτάσεις καὶ συναρμογὲς καὶ δια­στήματα μὲ κάποια μορφή. Ὁ Ἄθως αὐτός εἶναι δυνατὸν μὲ τὴν τέχνη νὰ κατεργαστῇ καὶ νὰ με­τασχηματιστῂ ὧστε νὰ ὀνομάζε­ται ἀνδριάντας τοῦ Ἀλεξάνδρου καὶ νὰ εἶναι ἀληθινὸς ἀνδριάντας αὐτοῦ, ποὺ μὲ τὰ πόδια του θὰ ἐγ­γίζῃ τὴ θάλασσα, μὲ τὸ ἕνα χέρι θὰ ἀγκαλιάζῃ καὶ θὰ ὑποβαστάζῃ πόλη ἰκανὴ νὰ περιλάβῃ 10.000 κατοίκους. Μὲ τὸ δεξί χέρι κρατῶντας φιάλη νὰ χύνῃ ἀπὸ αὐτὴ σπονδὲς πρὸς τιμὴ τῶν θε­ῶν ὁλόκληρο ποταμὸ ποὺ θὰ ρέῃ ἀ­κατάπαυστα καὶ θὰ ἐκβάλλῃ στὴ θάλασσα. Τὰ χρυσὰ καὶ χαλκὰ καὶ τὰ ἐλεφάντινα καὶ τὰ ξύλινα καὶ τὰ ἔγχρωμα ἔργα, ὅλες τὶς μικρὲς καὶ ἀγοραστὲς εἰκόνες ποὺ τὶς κλέβουν ἄς τὶς ἀφήσουμε».

Εργάστηκε για τη δημιουργία ταφικού μνημείου για τον πατέρα του Αλέξανδρου, Φίλιππο Β`, το οποίο όμως δεν κατάφερε να ολοκληρώσει.

Σχεδίασε επίσης αρκετές πόλεις και ναούς όπως των Δελφών και της Δήλου.